Mục Lục
Khởi đi từ kinh nghiệm của ơn cứu độ bản thân, từ sự thao thức với thời cuộc, với nhu cầu của những con người đang đói khát Lời Chúa, những môn đệ trung tín của Đức Kitô tìm những cách thế mới rao giảng Tin Mừng, để con người có thể gặp gỡ ân sủng của Thiên Chúa, ngay trong chính hoàn cảnh sống của họ.
(Bài viết cho Kỷ yếu Mừng Kim Khánh Tỉnh Dòng với tựa đề “Cùng Một Thánh Thần”)
Nguyễn Thế Truyền, O.P.
Tỉnh Dòng Nữ Vương Các Thánh Tử Đạo, Việt Nam mừng 50 năm thành lập (18.03.1967 – 18.3.2017) liền ngay sau Năm Thánh mừng 800 năm Dòng Anh Em Giảng Thuyết (22.12. 1216 – 22.12.2016) được châu phê. Nối kết hai biến cố này, ta có thể nhận thấy một số nét chung của việc khai sinh hai thực thể này. Một Dòng hay một Tỉnh dòng được khai sinh, điều tất yếu phải do ân sủng của Thánh Thần tác động. Tuy nhiên, ta cũng không thể phủ nhận nỗ lực về phía con người. Khởi đi từ kinh nghiệm của ơn cứu độ bản thân, từ sự thao thức với thời cuộc, với nhu cầu của những con người đang đói khát Lời Chúa, những môn đệ trung tín của Đức Kitô tìm những cách thế mới rao giảng Tin Mừng, để con người có thể gặp gỡ ân sủng của Thiên Chúa, ngay trong chính hoàn cảnh sống của họ.
Lắng nghe khát vọng của con người
Cha Đa Minh thường qua lại và lưu ngụ ở Fanjeaux để giảng thuyết cho anh em lạc giáo trong khu vực, khoảng những năm 1203-1215. Sau này, Thánh giá được dựng lên đánh dấu sứ hiện diện sứ vụ của cha Đa Minh ở đây.
800 năm trước, bằng một trực giác nhạy bén, thánh Đa Minh đã nhận ra một khát vọng tâm linh rất mãnh liệt, chính đáng nơi các anh em lạc giáo. Nếu những con người này được hiểu biết giáo lý một cách đúng đắn hơn, thì chắc hẳn lòng nhiệt thành sống Tin Mừng ấy đã không đẩy họ đứng về phía chống lại hàng giáo sĩ, lúc bấy giờ được hiểu là chống lại Giáo hội Công giáo. Lầm lạc về đạo lý là một nguy cơ khiến một số Kitô hữu có thể đoạn tuyệt với ân sủng cứu độ được trao ban trong Giáo hội. Tuy nhiên, Dòng Anh Em Giảng Thuyết được khai sinh không phải nhắm đến hoạt động giảng thuyết sao cho phù hợp nhu cầu thời đại. Chân lý ơn cứu độ phải được con người nhận biết cách toàn vẹn, nhưng cha Đa Minh lại không muốn anh em của Người trở thành những chuyên viên giảng thuyết, cho bằng là sống nếp sống giảng thuyết theo khuôn mẫu các tông đồ – vita apostolica. Khi quyết định chọn lựa yếu tố khó nghèo hành khất cho Dòng, cha Đa Minh muốn các anh em của Người đụng chạm vào chính khát vọng trở về nguồn mạch Tin Mừng của các anh em lạc giáo.
750 năm sau khi Dòng khai sinh, Tỉnh Dòng Nữ Vương Các Thánh Tử Đạo được thành lập tại Việt Nam. Việc thành lập Tỉnh dòng gắn liền với một biến cố thời cuộc xảy ra trước đó không lâu – cuộc di cư 1954. Hiệp định Genève được ký kết, cha Giám tỉnh Tỉnh dòng Mân Côi quyết định rút các tu sĩ Đa Minh Tây Ban Nha khỏi miền Bắc Việt Nam, một số trở về Tây Ban Nha, số khác theo các chủng sinh của Giáo hoàng Chủng viện Nam Định sang Hồng Kông. Các tu sĩ Đa Minh Việt Nam cũng nhận được chỉ thị di cư sang Hồng Kông.
Nhật ký Tỉnh dòng ghi lại một vài dòng rất ngắn về một quyết định can đảm của các tu sĩ Đa Minh Việt Nam lúc bấy giờ: “Cha Teorodo Gonzalez cũng muốn các Cha và các Thầy Việt Nam sang Hồng Kong cả, nhưng các anh em tu sĩ Đa-Minh Việt Nam không muốn để giáo dân bơ vơ, nên đã theo họ vào Nam.” 1 Khởi đi từ quyết định quan trọng này, các tu sĩ Đa Minh vào miền Nam, hầu hết chọn sống giữa những khu trại tị nạn để nâng đỡ đời sống đức tin, lo toan nhu cầu vật chất, tìm đất đai định cư, xây cất nhà thờ cho anh chị em giáo dân, v.v.., chỉ một số ít các cha lãnh nhiệm vụ xây dựng lại các nhà và cơ sở đào tạo là ở tại các cộng đoàn mới thành lập tại Đà Lạt và Sài Gòn. Chỉ sau một thời gian ngắn, nhiều giáo xứ di cư đã được thiết lập đặt dưới sự chăm sóc mục vụ của các cha Đa Minh.2 Đặc biệt, bên cạnh nhà thờ của những giáo xứ di cư, thường có trường học và trạm xá mọc lên. Sau khi đã tương đối ổn định đời sống giáo dân, nhiều giáo xứ được trao lại cho các cha triều. Các cha Đa Minh dần dần rút về các nhà mới được thành lập ở Sài Gòn và Vũng Tàu để lo cho sự hiện diện bền vững hơn của Dòng tại miền Nam – việc đào tạo ơn gọi và tham gia vào các hoạt động: giảng thuyết, trí thức, giáo dục, v.v. theo tính cách đặc trưng của Dòng.
“Tất cả các Dòng tu, lúc khai nguyên, đều nổi tiếng về lòng sốt sáng đạo đức và việc cẩn thủ Tu luật. Lòng đạo đức và nhiệt thành là hai đăc tính của người Việt Nam: bởi đó Cha hy vọng rằng các tu sĩ Việt Nam sẽ đứng vào hàng những tu sĩ Dòng Thuyết giáo nổi tiếng nhất về lòng đạo đức và tinh thần kỷ luật.” (Tổng Quyền Aniceto Fernandez, O.P., Diễn văn ngày thành lập Tỉnh Dòng Nữ Vương Các Thánh Tử Đạo, Việt Nam).
Sự chọn lựa di cư cùng với giáo dân, lắng nghe khát vọng của dân Chúa và cùng với anh chị em vượt qua những biến động của thời cuộc, trong khi vẫn tin tưởng vào sự quan phòng của Chúa, đã là một nét son góp phần làm nên sự trưởng thành của một thế hệ tu sĩ Đa Minh có khả năng khai sinh ra một Tỉnh dòng mới tại Việt Nam.
Phục vụ Lời giữa lòng Giáo hội
Trước khi Dòng Anh Em Giảng Thuyết ra đời và được những sắc chỉ của Đức giáo hoàng chính thức nhìn nhận, cũng đã có những phong trào giảng thuyết trong Giáo hội, thế nhưng vì thiếu sự đối thoại, những phòng trào ấy đã bị Huấn quyền cấm hoạt động.
“Nhờ ấp ủ đức thanh bần và khấn giữ nếp sống tu trì, anh em tận hiến cho việc công bố Lời Thiên Chúa, loan truyền danh Đức Giêsu Kitô, Chúa chúng ta, trên toàn thế giới.” (Đức Hônôriô III).
Sự ra đời của Dòng không là sáng kiến và nỗ lực riêng của cha Đa Minh, nhưng là thành quả của nhiều cuộc đối thoại và hợp tác. Ban đầu, trong vai trò phụ tá cho đức cha Diego, cha Đa Minh đã có cơ hội trao đổi và cùng với giám mục của mình thực hiện việc giảng thuyết cho người lạc giáo Cathar ở miền Nam nước Pháp. Về sau, trong vai trò phụ tá cho đức cha Foulques, cha Đa Minh và các anh em tiên khởi của ngài mới có được tư cách giảng thuyết chính thức trong giáo phận Toulouse. Sứ vụ giảng thuyết gặt hái được nhiều thành quả, cha Đa Minh và đức cha Foulques ban đầu chỉ với ý định xin Đức thánh cha Inocentê III một sự nhìn nhận nhằm tạo uy tín cho nhóm giảng thuyết mới được thành lập trong giáo phận. Đức thánh cha muốn sáng kiến của cha Đa Minh đi xa hơn, ngài yêu cầu chọn lựa một bản tu luật có sẵn, để nhóm giảng thuyết có thể được thiết lập thành một Dòng tu trong Giáo hội. Thách thức mới này khiến cha Đa Minh phải cùng với anh em bàn bạc, trao đổi để đi đến đồng thuận chọn Tu luật thánh Âu Tinh. Sự chuẩn nhận của Đức thánh cha Hônôriô đã tạo một tầm vóc đặc biệt cho sự hiện diện của Dòng giữa lòng Giáo hội – một Dòng tu mới với nếp sống giảng thuyết. Lắng nghe, đối thoại và cảm thức cùng Giáo hội, đó là những nét thiết yếu giúp cho Dòng có thể “trung tín và hân hoan công bố Tin Mừng bình an của Chúa” trong Giáo hội và cùng với Giáo hội.
Cũng có thể đưa ra một nhận định tương tự đối với việc thành lập Tỉnh dòng Đa Minh tại Việt Nam. Tỉnh dòng được khai sinh từ rất nhiều nỗ lực đối thoại và trao đổi từ nhiều phía. Ngay khi nhậm chức đại diện giám tỉnh (14.8.1964), cha Gioakim Nguyễn Văn Liêm bày tỏ quyết tâm “làm việc theo tinh thần cộng đoàn, mong mỏi các anh em Đa Minh Việt Nam và các nước tích cực cộng tác.”3 Đặt nền trên nguyên tắc quản trị này, cha bề trên phụ tỉnh tổ chức thường xuyên các cuộc họp của ban cố vấn bàn về việc thăng tiến mọi mặt của miền đại diện, nhằm tiến tới việc thành lập Dòng.4 Mặc dù chiến sự đang xảy ra ở Việt Nam lúc ấy, cha Giám tỉnh hoặc vị đại diện ngài đều dặn thực hiện việc kinh lý để lắng nghe ước nguyện của anh em Đa Minh Việt Nam và xem xét tình hình thành lập một Tỉnh dòng mới. Hai cuộc họp quan trọng của Phụ tỉnh diễn ra vào ngày 28 và 31 tháng 3 năm 1965, quyết định tiến tới việc thành lập Tỉnh dòng. Một kiến nghị từ Miền đại diện được gửi đến công đồng chung Bogota 1966, qua trung gian Tỉnh dòng mẹ, để xin thành lập “Tỉnh Dòng Nữ Vương Các Thánh Tử Đạo, Việt Nam.”5
Đệ tử viện Đa Minh đón tiếp cha Tổng quyền Fernandez và các vị khách nhân dịp thành lập Tỉnh Dòng Nữ Vương Các Thánh Tử Đạo (18.3.1967).
Với nỗ lực đối thoại với Tỉnh dòng mẹ nhằm xoá tan những nghi ngại trong việc thiết lập một Tỉnh dòng mới, mở rộng sự hợp tác với các hoạt động tông đồ của giáo phận, cổ võ sự cộng tác giữa các anh em Đa Minh Việt Nam và các nước khác, các anh em Đa Minh Việt Nam đã hoàn thành được ước nguyện, tiến tới thành lập Tỉnh dòng. Sự ra đời của Tỉnh Dòng Nữ Vương Các Thánh Tử Đạo đánh dấu một tầm vóc hiện diện mới cho sứ mạng phục vụ Lời giữa lòng Giáo hội Việt Nam của anh em Đa Minh.
Thỉnh Viện, ngày 16.01.2017
